ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΠΠΑ
Δικηγόρου
Δημ. Συμβούλου Κορίνθου


«Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του» (ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ).

Ο χαρακτήρας μάς δεσμεύει. Είναι δύσκολο, κοστίζει να αποφύγουμε τις συμπεριφορές που υποδεικνύει. Η κατασκευή του χαρακτήρα είναι μια κοινωνική – ιστορική διαδικασία: σμιλεύεται μέσα από τη συμμετοχή του ατόμου σε συλλογικές δραστηριότητες, πλάθεται από το πνεύμα της εποχής, διαμορφώνεται από τις επιλογές που κάνει κανείς. Ο χαρακτήρας συνοψίζει προσπάθειες ατομικής αυτοδημιουργίας σε ένα συλλογικό πλαίσιο αναφοράς. Προδιαγράφει μια συγκεκριμένη τάση συμπεριφοράς στην οποία εκδηλώνονται αρετές και πάθη, αξίες και συναισθήματα.
Στο προηγούμενο φύλλο του Βήματος της Κυριακής δημοσιεύθηκε έρευνα για τις διαθέσεις των Ελλήνων (ΚΑΠΑ RESEARCH). Στην έρευνα καταγράφεται ο θυμός των Ελλήνων για τα κόμματα, τις ηγεσίες κάθε είδους. Κυρίως όμως η αντιφατικότητα στις διαθέσεις και τη στάση τους στα επιμέρους ζητήματα της ζώσας πραγματικότητας. Εμφανίζονται έτοιμοι να συγκρουσθούν με κάθε είδους εξουσία, νοιώθουν καλά με τους προπηλακισμούς βουλευτών, αλλά ταυτόχρονα θέλουν την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου.

Δεν ανέχονται τους αιώνιους φοιτητές, αλλά ταυτόχρονα αντιτίθενται στην αλλαγή στην Παιδεία. Θεωρούν αρνητική εξέλιξη την ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου αλλά ταυτόχρονα ότι η στάση Σαμαρά στο ίδιο θέμα υπηρετεί μικροπολιτικά συμφέροντα. Αρνούνται το μνημόνιο και θεωρούν βέβαιη τη χρεοκοπία, αλλά ταυτόχρονα δηλώνουν εξοργισμένοι με τους δημοσίους υπαλλήλους, ζητώντας ακόμη και απολύσεις, απορρίπτουν τις συντεχνίες, ζητώντας την απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων.
Η συγκεκριμένη τάση συμπεριφοράς, ως στατική απεικόνιση του συλλογικού χαρακτήρα μας, χαρακτηρίζεται από ειδικούς ως αντιφατική, νευρική, αποσυντονισμένη, αποδιοργανωμένη, έτοιμη για το χειρότερο και το καλύτερο. Το μίσος της πραγματικότητας τείνει να παγιωθεί ως στοιχείο του χαρακτήρα μας. Με τον καιρό διαμορφώνεται στους Έλληνες η αντίληψη ότι καμία προσπάθεια του πολιτικού συστήματος δεν είναι ικανή να φέρει αποτελέσματα. Ο μηδενισμός και η άρνηση διαμορφώνεται ως βασική επιλογή της κοινωνίας, ως στοιχείο ατομικής και συλλογικής αυτοδημιουργίας του μέσου Έλληνα.

Η δυναμική ισοπεδωτικής τυφλής αντίδρασης και καθολικής ρήξης με το σύστημα γεννάται από την ανασφάλεια για το αύριο αλλά κυρίως -επιτρέψτε μου- από τον φόβο της ατομικής πτώσης. Στην προοπτική αυτή η κοινωνία επιθυμεί να συμπαρασύρει καθετί οργανωμένο, με πρώτο και καλύτερο το πολιτικό σύστημα. Πρόκειται για την μεγαλύτερη απειλή του.
Φαντάζομαι ότι όλοι μας αναρωτιόμαστε μήπως προϋπόθεση για την αφύπνιση των δημιουργικών δυνάμεών μας είναι το απευκταίον, η ολική καταστροφή. Μήπως με άλλα λόγια ο μηδενιστικός χαρακτήρας που τείνει να διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα της κοινωνικής – ιστορικής διαδικασίας των τελευταίων 35 ετών αποτελεί τη λύση στην υπάρχουσα Κρίση;;; Μήπως δηλαδή η ανόρθωσή μας ξεκινήσει από τον πάτο;;;

Είναι αλήθεια ότι ως κοινωνία βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι ανάμεσα στην αμφισβήτηση της Δημοκρατίας και στην ανικανότητά της. Ο εγκλωβισμός μας αυτός είναι έκδηλος στο χυδαίο σύνθημα, που πλέον έχει καθιερωθεί ως εθνικό σύνθημα, «ΝΑ ΚΑΕΙ ΝΑ ΚΑΕΙ ΤΟ ΜΠΟΡΝΤΕΛΟ Η ΒΟΥΛΗ». Ενδεικτικό της ανικανότητας των ταγών του Έθνους είναι ότι οι περισσότεροι και ιδιαίτερα οι τηλε-λαοπρόβλητοι δείχνουν περισσότερο να σοκάρονται από το χαρακτηρισμό της Βουλής με τον όρο «μπορντέλο», παρά από την ανατριχιαστική έκκληση για την πυρπόλησή της. Ακόμα και αν δεχτούμε τη σημειολογική έννοια του συνθήματος, εξακολουθεί να παραμένει το σοβαρό έλλειμμα στη διαχείριση και ερμηνεία του από την ηγεσία.
Ο λόγος λοιπόν πάλι για το ρόλο του χαρακτήρα στη διαμόρφωση ατομικών και συλλογικών συμπεριφορών. Ο χαρακτήρας των πολιτικών ηγετών που επικράτησε στη χώρα, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, είναι, κυρίως, αυτός του ιδιοτελούς κομματικού διαμεσολαβητή. Τα κόμματα κατέληξαν να είναι, πρωτίστως, εξουσιαστικοί μηχανισμοί εκμετάλλευσης των «κοινών» χάριν των «πελατών» τους. Δεν είναι τυχαίο που οι πολιτικοί μας ηγέτες αδυνατούν να συμφωνήσουν σε ένα κοινό πρόγραμμα αντιμετώπισης της κρίσης. Ανακύπτει λοιπόν περισσότερο επιτακτικά από ποτέ το ερώτημα, αν και κατά πόσο το πολιτικό σύστημα που μας οδήγησε στην κρίση μπορεί και να μας βγάλει από αυτήν.

Το πολιτικό σύστημα δεν είναι κάτι που βρίσκεται έξω από τις κοινωνικές διεργασίες και αυτονομημένο «κατάφερε» να μας οδηγήσει στην κρίση. Προήλθε από προσπάθειες ατομικής αυτοδημιουργίας σε ένα συλλογικό πλαίσιο αναφοράς. Είναι αποτέλεσμα δράσης και συμπεριφορών των κατά καιρούς χαρακτήρων. Δεν είναι ενιαίο πράγμα, αμετάβλητο στο χρόνο. Έχει κατά καιρούς εκδηλώσει αρετές και πάθη, αξίες και λάθη, συναισθήματα και αμαρτήματα. Αντιστρέφω λοιπόν το ερώτημα : Αν όχι αυτοί, τότε ποιοι;;;

Κατά τη διδασκαλία του Συνταγματικού Δικαίου ο τότε καθηγητής και νυν Υπουργός των Οικονομικών μας επαναλάμβανε κουραστικά και με μια δόση ειρωνείας πάντα, ότι «το Σύνταγμα και η Δημοκρατία δεν είναι λάστιχο». Πράγματι, με ευθύνη όλων μας και κυρίως των πολιτικών ηγετών μας, διαχειριστήκαμε τη δημοκρατία ως λάστιχο. Χαμηλώσαμε όσο ήταν δυνατόν τον διαιρέτη του κλάσματος, ώστε να χωράμε όσο γίνεται περισσότεροι στο πηλίκον. Από όποια πλευρά και αν εξετάσουμε την Δημοκρατία μας διαπιστώνουμε ότι την έχουμε ξεχειλώσει. Αυτές τις κρίσιμες ώρες λοιπόν το πολιτικό σύστημα οφείλει να επαναπροσδιορίσει τους στόχους του, με κύριο μέλημά του να επανέλθει η Δημοκρατία στα μέτρα της. Το σύνθημα, φρονώ ότι θα πρέπει να είναι «Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΑ ΜΕΤΡΑ ΤΗΣ». Μια Δημοκρατία μακριά από οπισθοδρομικούς λαϊκισμούς αλλά με σοβαρούς ξεκάθαρους κανόνες και θεσμούς.
Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει όλοι να συμμετάσχουμε στον ενταφιασμό της αναξιοκρατίας και της φαυλότητας και κατά την αναγκαία διαδικασία του πένθους «για τα περασμένα μεγαλεία» να κοιταχτούμε στον καθρέπτη μας με βλέμμα αυτοκριτικής. Να αντιληφθούμε ότι έχουμε συμπράξει σε αυθαιρεσίες, ολισθήσει σε ανομήματα, συναινέσει σε ανορθόδοξες πρακτικές. Όλοι έχουμε σφάλει. Να αντιληφθούμε ότι εκεί που τώρα κυριαρχεί η οργή, η σύγχυση και ο φόβος της ατομικής μας πτώσης, κάποτε φώλιαζε η συνήθης αδιαφορία, η δεκτικότητα, η αδράνεια, η ψευδαίσθηση της ευημερίας, η θαλπωρή των κεκτημένων, η ασφάλεια της καπατσοσύνης, ο κυνισμός της ιδιοτέλειας. Είναι η απόλυτη ευκαιρία, πιστεύω, να ανακατασκευάσουμε τον χαρακτήρα μας. Είναι επώδυνο, αλλά αναγκαίο. Όλοι μας και κυρίως οι πολιτικοί μας ταγοί.
Οι χαρακτήρες που με τον ένα ή άλλο τρόπο είχαν τα πράγματα στα χέρια τους οφείλουν επιπλέον να πενθήσουν, συμμετέχοντας ουσιαστικά στον κοινό πόνο. Η συμμετοχή όμως αυτή πρέπει να είναι καθολική, όπως η επανένωση του σογιού πάνω από το φέρετρο του θανόντος προσφιλούς συγγενή.
Ο λαός είναι σίγουρο ότι θα το εισπράξει σα συμμετοχή στην οδύνη του.
Εξάλλου, το πολιτικό σύστημα και άπαντες οι σημερινοί εκφραστές του οφείλουν να κατανοήσουν το ουσιώδες : τον συμβολικό και βαθύ παραδειγματικό χαρακτήρα της συναίνεσης, υπό την έννοια της καθολικότητας στην επίτευξη του σκοπού. Τότε θα γίνει κοινός ο σκοπός. Χωρίς αυτό φοβάμαι ότι τα μέτρα και οι πρωτοβουλίες θα μειονεκτούν. Αντί να απαλύνουν τον πόνο, θα οξύνουν την οργή και τον φόβο.
Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η αφύπνιση στην Ελλάδα του 2011 πρέπει ν’ αναπτυχθεί εντός της Δημοκρατίας, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και όχι μέσα από κινηματικές, χαοτικές καταστάσεις. Η ανακατασκευή του χαρακτήρα μας εντός της Δημοκρατίας («στα μέτρα της») θα είναι η απάντηση στον δεσπόζοντα μηδενισμό και την άρνηση. Φρονώ ότι από τη διαδικασία αυτή μπορεί να προέλθει το πνεύμα της ατομικής και συλλογικής αφύπνισης.