Από το αυτοβιογραφικό κείμενο του συμπατριώτη μας ποιητή
Ρώμου Φιλύρα «Η ζωή μου εις το Δρομοκαΐτειον»

ΜΙΑΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ

Μετά από τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσε στην Αθηναΐδα, στη Θεατρικη Σκηνή «Ζωή Λάσκαρη», η παράσταση Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΛΩΝ, από τις πιο ενδιαφέρουσες θεατρικές επιτυχίες του φετινού χειμώνα, ήρθε η στιγμή να ταξιδέψει και στην ελληνική περιφέρεια.
Τη Δευτέρα, 31 Ιανουαρίου παρουσιάζεται και στην Κόρινθο, στο Δημοτικό Θέατρο Κορίνθου, Δαμασκηνού και Κολοκοτρώνη, στις 8.30 μ.μ. ύστερα από πρόσκληση του Κορινθιακού Θεάτρου “Βασίλης Ρώτας”.
Η παράσταση είναι βασισμένη στο συγκλονιστικό αυτοβιογραφικό κείμενο του γεννημένου στο Κιάτο ποιητή Ρώμου Φιλύρα «Η ζωή μου εις το Δρομοκαΐτειον», ίδρυμα στο οποίο ο ποιητής έζησε αυτοεγκλεισμένος από το 1927, μέχρι τον θάνατό του το 1942.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό δείγμα γραφής, αποτέλεσμα των φωτεινών διαλειμμάτων του ποιητή στο Δρομοκαΐτειο, που περιγράφει τη ζωή των έγκλειστων στο ίδρυμα, άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με παραληρηματικό ποιητικό λόγο και άλλοτε με θυμό και θλίψη για την εγκατάλειψή τους.
Περιγράφοντας τη ζωή στο Δρομοκαΐτειο και παραβάλλοντάς τη με τη ζωή και τις πράξεις των λογικών ο ποιητής διαπραγματεύεται, φτάνοντας σε ύψη ποιητικού μεγαλείου, όλη την ειρωνεία της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και ζητήματα όπως η μοναξιά, η ματαιοδοξία, ο ανθρώπινος προορισμός, ενώ δίνει και σπουδαία στοιχεία για την εποχή.
Το έργο ερμηνεύει ο Πέτρος Ξεκούκης, ένας από τους πιο γνωστούς Έλληνες ηθοποιούς που έχει υπηρετήσει πολλά είδη θεάτρου και έχει συμμετάσχει σε αμέτρητες τηλεοπτικές και θεατρικές παραγωγές και που εδώ κάνει μια θεαματική στροφή στην καριέρα του χτίζοντας έναν πολύ δύσκολο αλλά και γοητευτικό ρόλο.
Η θεατρική διασκευή είναι του Αντώνη Παπαϊωάννου, η σκηνοθεσία της Τόνιας Σταυροπούλου, η μουσική και τα τραγούδια του Σπύρου Κουρκουνάκη και τα σκηνικά και κοστούμια του Γιώργου Γιώνα.
Η παράσταση δίνεται με την υποστήριξη του Δήμου Σερρών

Τιμή εισιτηρίου: 10€
Η παράσταση παίχτηκε ήδη στο Πανεπιστήμιο Ρεθύμνου, στα πλαίσια ενός αντιρατσιστικού φεστιβάλ, Επίσης στο ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης στα Χανιά, στη Χαλκίδα, στον Βόλο, στο διεθνές συνέδριο ψυχιατρικής στα Χανιά, τον Μάϊο, αι στις Σέρρες.


ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΜΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΤΙΓΜΑ

Η παράσταση έγινε αποδεκτή με ευμενή σχόλια από την επιστημονική κοινότητα, αφού θεωρήθηκε ότι συμβάλλει στην καταπολέμηση του στίγματος των ψυχικών διαταραχών. Ο Ρώμος Φιλύρας διατηρεί το ποιητικό του μεγαλείο μέσα στο ίδρυμα, υπερασπίζεται την ασθένεια ενάντια στη… λογική των λογικών και διεκδικεί τη θέση του στον χώρο της λογοτεχνίας, δημιουργώντας εξαίρετα ποιήματα και κείμενα, όπως και αυτό της παράστασης και μέσα από το Δρομοκαΐτειο
Στο πλαίσιο αυτό, την παράσταση παρακολούθησαν φοιτητές κοινωνιολογίας και ψυχιατρικής, σύλλογοι συγγενών ατόμων με ψυχική διαταραχή, ενώ πρόκειται να αποτελέσει και αντικείμενο διδασκαλίας σε πανεπιστημιακά σεμινάρια


ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΩΜΟ ΦΙΛΥΡΑ
Ο Ρώμος Φιλύρας (φιλολογικό ψευδώνυμο του Ιωάννη Οικονομόπουλου) υπήρξε ποιητής, πεζογράφος και δημοσιογράφος.
Γεννήθηκε στο Κιάτο Κορινθίας το 1888, ενώ το τέλος της ζωής του τον βρήκε στο Δρομοκαΐτειο το 1942.
Το 1902 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά και το 1905 άρχισε την ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία, η οποία διακόπηκε λόγω του εγκλεισμού του στο Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο, το 1927.
Κατά τη διάρκεια της δημοσιογραφικής του σταδιοδρομίας συνεργάστηκε ως χρονογράφος στον Νουμά και σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά (Ακρόπολις, Πρόοδος, Νέα Ελλάς, Πατρίς, Ελεύθερον Βήμα, Καθημερινή, Ηγησώ, Νέα Εστία, Ο Κύκλος κ.ά.).
Eξέδωσε τις ποιητικές συλλογές: Ρόδα στον αφρό (1911), Γυρισμοί 1912-1918 (1919), Οι Eρχόμενες (1920), Κλεψύδρα (1921), Πιερρότος (1922), Θυσία (1919-1923) και το αφήγημα Ο θεατρίνος της ζωής (1916). Το 1939 εκδόθηκαν τα Άπαντα έμμετρα και πεζά του Pώμου Φιλύρα με επιμέλεια του Αιμίλιου Χουρμούζιου, ενώ το 1974 ο Τάσος Κόρφης εξέδωσε στο βιβλίο: Ρώμος Φιλύρας, Συμβολή στη ζωή και στο έργο του εβδομήντα από τα ποιήματα που έγραψε ο Φιλύρας κατά τη δεκαπεντάχρονη παραμονή του στο ψυχιατρείο.
Για το έργο του Ρώμου Φιλύρα έχουν ακόμα εκδόσει μελέτες ο Γιάννης Δάλλας και ο Γιάννης Παπακώστας από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη και Καστανιώτη αντίστοιχα, ενώ «Ο θεατρίνος της ζωής» έχει εκδοθεί και στη σειρά «Σπάνια κείμενα» των εκδόσεων Παπαϊωάννου, που επιμελείται ο Αντώνης Παπαϊωάννου, ο οποίος έχει κάνει και τη διασκευή του κειμένου της παράστασης.


ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ
Ο ΠΕΤΡΟΣ ΞΕΚΟΥΚΗΣ

ΦΩΝΗ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΩΤΙΔΗΣ

ΔΙΑΣΚΕΥΗ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: ΤΟΝΙΑ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ
ΣΚΗΝΙΚΑ- ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΙΩΝΑΣ
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΡΚΟΥΝΑΚΗΣ


ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ
Έχουν γραφτεί πολλά έργα για την τρέλα και τη ζωή σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα
Ο κλειστός χώρος και η προβολή των ιδιαιτεροτήτων του ατόμου σε μια υπερβολική έκφραση είναι συστατικά που συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας θεατρικής πραγματικότητας. Βασικά ζητήματα που αποτελούν τη φιλοσοφική αναζήτηση του ατόμου, σχετικά με την κανονικότητα των συμπεριφορών και των μοντέλων που οριοθετεί η κοινωνία και μέσα στα οποία καλούμαστε να ζήσουμε, αλλά και σχετικά με την προσωπική ελευθερία, με τη ματαιότητα ή τη σπουδαιότητα του προορισμού μας, στην περίπτωση ενός ψυχικά διαταραγμένου βγαίνουν στην επιφάνεια. Σαν να έπεσε μια πέτρα στα ήρεμα νερά. «Ξαφνικά όλοι ταράζονται. Σαν σε πρόσταγμα», όπως περιγράφει και ο Φιλύρας ένα ξέσπασμα στο θάλαμο των μανιακών. Εκεί βλέπουμε όχι αυτό που είμαστε αλλά αυτό που θέλαμε να γίνουμε. Όνειρα, φαντασιώσεις, μεγαλομανείς τάσεις, μετατρέπουν απλοϊκούς ανθρώπους σε θεούς, βασιλιάδες, αυτοκράτορες, πάμπλουτους επιχειρηματίες, στρατηγούς, εφευρέτες και σε όποια άλλη ιδιότητα δοξάστηκε στο πέρασμα των χρόνων. Αυτό που δεν πετυχαίνει κανείς στη μίζερη ζωή του, το καταφέρνει η τρέλα, αυτή η απόλυτη, η θεία ελευθερία.
Το κείμενο του Ρώμου Φιλύρα που μου εμπιστεύτηκε ο Αντώνης Παπαϊωάννου με συγκλόνισε. Δυσκολεύτηκα πολύ να το διαβάσω. Κάθε του φράση ήταν κι ένα σφίξιμο στο στομάχι. Τη μια ήθελα να βάλω τα γέλια και την άλλη τα κλάματα.
Όλη η τραγική ειρωνεία της ανθρώπινης ύπαρξης, κλεισμένη μέσα σε λίγες σελίδες. Από τα πιο δύσκολα κείμενα που έχω κληθεί να σκηνοθετήσω. Πρώτον γιατί δεν γράφτηκε για να γίνει θέατρο και δεύτερο γιατί έπρεπε να βρεθεί τρόπος να μην κουράσει, αφού αυτό είναι ένα σταθερό ζήτημα, όταν πρόκειται για μονόλογο.
Στο πρώτο βοήθησε η διασκευή του Αντώνη Παπαϊωάννου που κράτησε και προέβαλε τα αμιγώς θεατρικά στοιχεία του κειμένου και στο δεύτερο ο Πέτρος Ξεκούκης, ένας ηθοποιός έκπληξη για μένα, αφού δεν είχα την ευκαιρία πριν να γνωρίσω τις πολύ μεγάλες υποκριτικές του ικανότητες, και που με την πλαστικότητα των κινήσεών του και την αυθεντική θεατρική του έκφραση, μπορεί να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού όση ώρα και να μείνει πάνω στη σκηνή.


Ένα κείμενο της Φωτεινής Τσαλίκογλου
καθηγήτριας ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, συγγραφέα
για την παράσταση
Στο ραϊσμένο από τον πόνο είναι μου, το τραγούδι μου.
(Ρ.Φ)

Η ψυχική διαταραχή, η τρέλα όπως συνηθίζεται να λέμε, ταλανίζει την ανθρωπότητα από τα βάθη των αιώνων, από τότε που πίστευαν ότι τις παράδοξες και αλλόκοτες αυτές συμπεριφορές, τις στέλνει ο θεός, τα κακά (ή και τα καλά πνεύματα) ο διάβολος, ή οι χυμοί του οργανισμού μας. Σταδιακά παραδόθηκε στα χέρια της επιστήμης χωρίς ωστόσο ποτέ να χάσει κάτι από τη μεταφυσική της αινιγματικότητα. Κυρίως χωρίς ποτέ να χάσει το στίγμα που την συνόδευε. .
Που εστιάζεται ο κίνδυνος της τρέλας; Αν ακούσεις τον μονόλογο του Ρώμου Φιλύρα, στην εξαιρετική παράσταση "Ο χορός των επίπλων'' έχεις μια απάντηση: H τρέλα έχει τη δυνατότητα να εκφράζει όλη την ειρωνεία της ανθρώπινης ύπαρξης, να ακυρώνει βίαια την ασημαντότητα των λέξεων, να ταράζει τον καθησυχασμό της συνείδησης, ανατρέποντας τις βολές του κόσμου, τις ανώδυνα τακτοποιημένες ζωές μας. Η τρέλα απειλεί τους κόσμους της σιγουριάς, κι εδώ, και μόνον εδώ εδράζεται η επικινδυνότητά της. Με αυτή την έννοια η παράσταση είναι και επικίνδυνη, και διαταρακτική. Όμως δεν αρκείται σε αυτό. Ταυτόχρονα καταφέρνει κάτι πιστεύω εξίσου σημαντικό και αναγκαίο: Να μην μυθοποιήσει με έναν άλλο τρόπο την τρέλα, συγκαλύπτοντας και ωραιοποιώντας την οδύνη της.
Όσο το έργο εκτυλίσσεται μαγικές μεταμορφώσεις συντελούνται, τέτοιες που μόνον η τέχνη μπορεί να προσφέρει: Ο θεατής σταδιακά χάνεται, τη θέση του καταλαμβάνει ένας συμμέτοχος συν-πάσχων συν-ανθρωπος που μετέχει στην ψυχική περιπέτεια ενός ταλαντούχου έγκλειστου. Ο κατεστραμένος, σε πρώτη όψη, ειρμός της σκέψης του Φιλύρα αποκαθίσταται. Η κρυμένη λογική του παράλογου κατακλύζει τη σκηνή. Η επικοινωνιακή λειτουργία του παραληρήματος φανέρωνεται σε όλο της το μεγαλείο. Αλήθειες ξεπηδούν πίσω από τα ταραγμένα του λόγια. Αβολα, αβάσταχτα, πλην όμως αληθινά, και "αλλιώς λογικά" λόγια. Ο προσδιορισμός του χρόνου και του τόπου αίρονται. Ο χρόνος δεν είναι η αλλοτινή δεκαετία του '30, ο τόπος δεν είναι το άσυλο φρενοβλαβών. Είναι. Αλλά θα μπορούσε και να μην είναι. Η επικαιρότητα της οδύνης του εγκλεισμού δραπετεύει από την προπολεμική Ελλάδα και φτάνει στο 2010. Ο εγκλεισμός δεν συντελείται στο Δρομοκαΐτειο, θα μπορούσε να αποτυπώνει μια οποιαδήποτε συνθήκη εγκλεισμού, έναν οποιοδήποτε άλλο τόπο χειραγώγησης του σημερινού ατόμου. Του σημερινού ατόμου που μπορεί να συνθλίβεται μέσα σε μια π.χ. καταστροφική σχέση, σε μια αυταρχική ή αδιάφορη οικογένεια, σε μια ταπεινωτική εργασία, σε μια ανοίκεια πόλη, σε μια αφιλόξενη, στερητική κοινωνία.
Ο Φιλύρας με το πηγαίο ποιητικό του ταλέντο δανείζει την ανθεκτική στο χρόνο φωνή του στο σημερινό πάσχον, πολλαπλά εγκλεισμένο, άτομο. Δεν μιλάει, κραυγάζει, Όμως η κραυγή αυτή ούτε ακατάληπτη, ούτε παράλογη είναι.
Εκπληκτική είναι η ερμηνεία του Πέτρου Ξεκούκη, η θεατρική διασκευή του Αντώνη Παπαιωάννου, η σκηνοθεσία της Τόνιας Σταυροπούλου. Θα σταθώ όμως σε δυο σημαντικά δώρα που κρατώ από αυτή την παράσταση:
Πρώτον. Δημιουργείται μια συνθήκη ευνοϊκή για την καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής ασθένειας. Του στίγματος που ακυρώνει και υπονομεύει τη ζωή των ψυχικά αρρώστων αλλά και των οικογενειών τους, του στίγματος που εναποθέτει τη σφραγίδα της ανημποριάς, της ανικανότητας, της βίας και της επικινδυνότητας πάνω τους. Δεν είναι εύκολη υπόθεση η καταπολέμηση του στίγματος καθώς επιτελεί σημαντικές λειτουργίες: Tείχη ψευδο-προστασίας ημών από τους άλλους, ενδυνάμωση της συνοχής της ευρύτερης ομάδας, διαβεβαίωση για την ομαλότητα των "υγιών", αποκλεισμός του παράλογου στοιχείου στην άλλη όχθη, απώθηση της ετερότητας που ο καθένας μας μέσα του κουβαλά.
Ο Φιλύρας τινάζει στον αέρα όλες αυτές τις κίβδηλες λειτουργίες, τα άστοχα, ενάντια στον πολιτισμό, στερεότυπα. Στερεότυπα που μας κάνουν φοβισμένα, έντρομα όντα, ανίκανα να αποδεχτούμε τον άλλον, ανίκανα εν τέλει να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Ναι! στο τέλος, εμείς, οι λεγόμενοι υγιείς γινόμαστε οι ψυχικά ανάπηροι. Μια στάση που σε ένα μεγαλο βαθμό οφείλεται σε άγνοια, έλλειψη ενημέρωσης, εκπαίδευση μεσα από τα στρεβλά μηνύματα που αφειδώς διαχέονται από τα ΜΜΕ.
Δεύτερον. Το έργο μας κάνει να αντιληφθούμε ότι ο Φιλύρας δεν είναι μόνον ένας ταλαντούχος διαταραγμένος λόγιος, δεν είναι μονο εγκλωβισμένος σε ένα άσυλο, είναι και εγκλωβισμένος στην οδύνη της διαταραχής του. Η διαπίστωση αυτή οριοθετεί τις τάσεις ρομαντικοποίησης, εξιδανίκευσης της τρέλας, τάσεις εξίσου επικίνδυνες με το στιγματισμό που ορισμένες αντιψυχιατρικές απόψεις με ελαφριά καρδιά υποστηρίζουν.
Το αίτημα της θεραπείας λοιπόν καθόλου δεν υποβαθμίζεται. Τίθεται, αλλά τίθεται με άλλους όρους. Πολύ πέραν μιας στενά ιατρικής στάσης που αντιμετωπίζει τον άρρωστο σαν ένα σύνολο συμπτωμάτων, αντικείμενο και όχι υποκείμενο της οδύνης του, το αίτημα της θεραπείας εδώ θα είχε να κάνει με την θεραπεία της οδύνης μέσα από τον σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων του άλλου και την ενεργοποίηση των όποιων, κρυμμένων, θαμμένων, η ανενεργών, δυνατοτήτων του.

*Με τον συνάδελφο και φίλο αν. καθηγητή ψυχιατρικής Στέλιο Στυλιανίδη που είχε και την πρωτοβουλία της εκδήλωσης, είχαμε την ευκαιρία να ζήσουμε μια ξεχωριστή εμπειρία στο θέατρο Άρτι στη διάρκεια μιας παράστασης του έργου. Στο ακροατήριο φοιτητές του τμήματος ψυχολογίας του Παντείου, και χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας μαζί με τις οικογένειες τους. Στο τέλος της παράστασης με όλους μαζί του συντελεστές του έργου ακολούθησε μια συζήτηση που "έγραψε" μέσα μας. Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από την αποξένωση, τον ψυχικό πόνο, τα φάρμακα, τη θεραπεία, την αδυναμία ύπαρξης, τους τρόπους συνύπαρξης. Αν μιλάμε για πολιτισμό, αν μιλάμε για ευαισθητοποίηση του κοινού στον πολλαπλά πάσχοντα συν-άνθρωπο, αξίζει να επινοηθούν τρόποι και τόποι, ειδικά σήμερα, για να δοθεί φωνή στην οδύνη του αποκλεισμένου. Δεν αφορά στον ψυχικά άρρωστο, αφορά στην υπόθεση της ζωής μας.